خطای شناختی

تصمیم گیری، بر خلاف نامش که بر سر همگان افتاده است، یک مهارت پیچیده است و برای این که به این مهارت مجهز باشیم، جا داره در مورد ابعاد مختلف روانی انسان آشنا باشیم. یکی از مباحثی که عدم آگاهی نسبت به آن ما را دچار خطا در تصمیم گیری می کند، موضوع خطای شناختی است.در این نوشته قصد دارم توضیح مختصر و البته مفیدی در مورد خطاهای شناختی ارائه کنم.

رفتار ما چگونه شکل می گیرد؟

زمانی که یک اتفاق بیرونی رخ میدهد، ما با توجه به برداشتی که نسبت به آن رفتار داریم، عکس العمل نشان می دهیم.این برداشت ما به یک احساس تبدیل می شود و در آخر با یک رفتار بیرونی خودش را نشان می دهد. این رفتار بیرونی می‌تواند اشک شوق باشد (که نتیجه خوشحالی بسیار است) یا درگیری فیزیکی (که نتیجه عصبانیت زیاد است) یا صبر و کنترل هیجان و یا هر رفتار دیگر!

برای مثال:

متوجه می‌شویم که فرزندمان، با توپ شیشۀ پنجره منزل را شکسته است.ما متوجه این اتفاق بیرونی می شویم. با توجه به برداشتی که از رفتار کودکمان داریم، یک احساس در ما برانگیخته می شود. امکان دارد عصبانی شویم (چرا که شیشه را تازه عوض کرده بودیم) یا امکان دارد برایمان مهم نباشد (بخاطر این که این شیشه تَرَک های بسیاری داشته و قصد تعویضش را داشتیم.)حال این احساس، خودش را در دنیای بیرونی به شکل یک رفتار نشان می دهد. یا رفتارمان صبر است یا پرخاشگری !

رد پای خطای شناختی

با توجه به توضیح روانی که در مورد مراحل رفتار ارائه کردم، متوجه شدید که رفتار ما یک روند معلوم دارد.در این میان مهم است که برداشتی که داریم صحیح و منطبق با واقعیت بیرونی باشد.خطای شناختی اینجا خودش را نشان می دهد. خیلی اوقات بخاطر وجود خطاهای شناختی برداشت ما از واقعیت، اشتباه از آب در می‌آید و همین اشتباه باعث تصمیم های اشتباه ما در زندگی می‌شود.این ویدیو را ببینید:

دروازه بان نارنجی پوش، دچار خطای شناختی شد و پیش داوری کرد و این خطای شناختی باعث برداشت اشتباه شد. تا جایی که دروازه را خالی گذاشت و به شادی پرداخت! همین خطای شناختی باعث گل خوردنش شد! 

تعریف خطای شناختی

خطاهای شناختی، خطاهایی هستند ذهنی که به صورتی مرتب به گرایش، نگرش یا باوری غلط منجر می‌شوند و در تصمیم‌گیری، استدلال، یادآوری، ادراک و شناخت افراد تاثیر می‌گذارند. (۱)

این تعریف، به همراه مثال و فیلم بالا خطای شناختی را بصورت واضح و قابل فهم می رساند. 

چرا دانستن خطای شناختی مهم است؟

رولف دوبلی در کتاب هنر شفاف اندیشیدن به ۹۹ خطای شناختی اشاره کرده است و طبیعتا اگر در مورد هر کدام یک از این ۹۹ مورد بدانیم، نسبت به مشکلات آن مورد واکسینه خواهیم شد.دانستن درباره هر یک از خطای شناختی، یک نتیجه منحصر به فرد خود را دارد.اما در صورت کلی دانستن در مورد موضوع خطای شناختی چه آثاری در زندگی ما دارد؟ چند مورد لیست کرده ام برایتان:

قدرت تصمیم گیری بهتر!

همانطور که در ابتدای نوشته اشاره کردیم، برای این که بتوانیم تصمیم های دقیقی بگیریم، باید با خطاهای شناختی آشنا باشیم تا هنگام قضاوت اطلاعات، بخاطر خطای شناختی دچار وهم یا برداشت اشتباه نشویم.

افرایش قدرت مدیریت زندگی با شناخت خطای شناختی

زمانی که اطلاعات کافی نسبت به خطاهای ادراکی و شناختی داشته باشیم، میتوانیم تشخیص دهیم که چه زمانی خود یا اطرافیانمان دچار کدام خطای شناختی شده ایم.با این ابزار، دیگر در دام خطای شناختی خود یا دیگران قرار نمیگیریم که این به تنهایی میتواند قدرت مدیریت ما بر زندگی را تحت تاثیر قرار دهد.

تقویت تفکر آزاد

یکی از نتایجی که خطاهای شناختی در زندگی ما دارند، انجماد فکری یا همان تعصب است. با آگاهی از سبک و سیاق خطاهای شناختی، میتوانیم تعصب ها را مدیریت کنیم.می‌شود ادعا کرد که با آگاهی نسبت به خطاهای شناختی، بدور از تعصب فکر کنیم و اتفاقات اطرافمان را ارزش گذاری کنیم.

 قدرت تحلیل و درک بهتر اخبار

مهمترین سلاح قدرت ها در دنیا برای مبارزه با یکدیگر، سلاح رسانه است. اکثر قریب به اتفاق رسانه ها برای موفقیت در جنگ رسانه ای، از خطاهای شناختی موجود در انسان ها سوء استفاده را می کنند و هر چه را میخواهند به خورد ما می دهند.من و شما به عنوان شهروند جهانی در قرن ۲۱ با آگاهی از انواع خطای شناختی می توانیم این اخباری که توسط رسانه های مختلف به دست ما می رسند را به درستی تحلیل و پیام داخل این اخبار را استخراج کنیم. 

کلام پایانی

در چند مقاله بعد قصد داریم به تعدادی از خطاهای شناختی که در جامعه ایرانی برجسته است می پردازیم.خوشحال می شم نظرات شما در مورد مباحثی که در این نوشته مطرح شد را در قسمت نظرات بخوانم.